Thuận Châu thủ phủ khu tự trị Thái Mèo năm xưa - nơi quần tụ của 6 dân tộc anh em, trong đó dân tộc Thái Chiếm gần 76%. Nằm cách  thành phố Sơn La 30km. Mảnh đất nơi đây không chỉ hùng vĩ, thơ mộng mà còn là một trong những cái nôi văn hóa dân gian dân tộc Thái đen. Từ bao đời, nay cùng với phát triển kinh tế, đồng bào luôn trân trọng, giữ gìn nét văn hoá truyền thống, phong tục, tập quán của dân tộc, trong đó có điệu Xoè- được bà coi coi là hồn cốt văn hoá dân tộc Thái nơi đây.

Xòe Thái Thuận Châu cũng như xoè Thái Sơn La nói chung tượng trưng cho cái đẹp, chứa đựng các giá trị nghệ thuật vũ đạo, âm nhạc, ca hát, trang phục, và ứng xử văn hóa của cộng đồng người Thái. Gắn liền với cuộc sống, sinh hoạt, thể hiện đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào.

Điệu xoè có từ bao giờ thì không ai có thể chỉ rõ, chỉ biết từ xa xưa, người Thái đã quan niệm rằng: "Không xòe không vui; Không xòe cây ngô không ra bắp; Không xòe cây lúa không trổ bông;“; không xòe thóc cạn bồ; Không xòe trai gái không thành đôi". Bởi vậy, mỗi dịp Tết đến xuân về hay trong ngày vui của dòng họ, gia đình, của bản làng, nhất là khi nhà đón khách quý…, vòng xòe thường được tổ chức như một nghi lễ dân gian để đón mừng. Xòe Thái còn góp phần đáp ứng các nhu cầu tâm linh của người dân trong việc chữa bệnh, cầu an, thể hiện lòng tri ân đối với các đấng thần linh ban cho cuộc sống no đủ, bình yên, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, tránh bệnh tật, tai ương, cân bằng tâm lý trong cuộc sống.

Nhiều điệu nhảy trong múa xòe mô phỏng những bước đi của cha ông, khai phá đất đai, phát rẫy, trồng lúa, lấy nước, tung khăn, mời rượu…, tất cả đều diễn tả sinh động thực tế cuộc sống, thể hiện những ước mơ, khát vọng của người Thái Tây Bắc.

Một trong những yếu tố làm nên Hội Xoè và cũng là để phân biệt Xoè với các hình thức sinh hoạt của dân tộc khác, đó là nhạc cụ dung trong điệu xoè. Với 1 trống, 2 chiêng, chum choẹ, nhiều nơi còn dung pí, khèn bè, tính tẩu, nhị, mắc hính, sáo trúc… và được biệt là khắp thái cũng được sử dụng. Giai điệu và tiết tấu âm nhạc đơn giản, câu nhạc ngắn, lặp đi lặp lại nhưng có sức cuốn hút, hấp dẫn của nhạc  Xoè.

Điệu Xoè có trên 30 (36) điệu xòe, nhưng tất cả đều bắt nguồn từ sáu điệu xòe cổ (sáu điệu xòe cơ bản). được các nghệ nhân coi là gốc, là khởi nguồn của các điệu xòe khác, bởi nó thể hiện đầy đủ nghệ thuật dân vũ của người Thái. Đó là điệu xòe "Khắm khăn mơi lảu" - nâng khăn mời rượu; "Phá xí" - bổ bốn; "Đổn hôn" - tiến lùi; "Nhôm khăn" - tung khăn; "Ỏm lọm tốp mư" - vòng tròn vỗ tay và điệu "Khắm khen" - nắm tay.

Điệu Xoè ngày càng có sức lan toả, giờ đây không chỉ người dân tộc Thái múa Xoè mà người dân tộc Kinh, Kháng, La Ha, Khơ Mú… cùng tay trong tay hoà chung trong vòng xoè đoàn kết….

Ngược dòng lịch sử 63 năm trước, sau 5 năm chiến thắng Điện Biên Phủ “Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, và 4 năm thành lập Khu tự trị Thái - Mèo,  vào sáng 7-5-1959, Thuận Châu đã vinh dự đón Bác về Thăm. Để đáp ứng nguyện vọng, tình cảm của nhân dân đối với Bác công trình nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại huyện Thuận Châu được khánh thành 1/1/2018, trong ngày vui trọng đại đó, đồng chí Tòng Thị Phóng nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội cùng đông đảo bà con Nhân dân các dân tộc huyện Thuận Châu cùng đoàn kết đã tay trong tay hoà mình trong điệu xoè như lời căn dặn của Bác năm xưa.

Nghệ thuật Xòe Thái đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công bố trong danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2013. “Xoè Thái Việt Nam” được Unessco công nhận là di sản văn hoá phi vật thể của thế giới vào ngày 15/12/2021. Đây niềm vinh dự, tự hào của cả dân tộc Việt Nam nói chung, của cộng đồng dân tộc Thái Tây Bắc, trong đó có huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La nói riêng.

Với những giá trị không thể phủ nhận. Để di sản văn hoá phi vật thể nghệ thuật xòe Thái tiếp tục được bảo tồn, lan toả và phát huy giá trị trong đời sống xã hội, cấp uỷ, chính quyền huyện Thuận Châu tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành, cộng đồng trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa nghệ thuật Xòe Thái. Xây dựng, duy trì hoạt động của 391 đội văn nghệ quần chúng, các câu lạc bộ sinh hoạt nghệ thuật xòe Thái trong cộng đồng. Những đội văn nghệ nơi bản làng đã góp phần gìn giữ, khôi phục và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của người Thái nơi đây.

Cùng với đó, huyện Thuận Châu thực hiện hiệu quả các Chương trình, Nghị quyết, Đề án…về bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của các dân tộc gắn với phát triển du lịch của địa phương; quan tâm tổ chức và phục dựng các điệu múa Xòe trong các sự kiện văn hóa, lễ hội truyền thống của địa phương, lồng ghép chương trình nghệ thuật trình, các chương trình ngoại khóa trong trường học. Chú trọng tổ chức và cử những hạt nhân, nghệ nhân tham gia lớp tập huấn, truyền dạy nghệ thuật xòe Thái, ưu tiên truyền dạy các điệu xòe cổ cho các bản, các đội văn nghệ. Tiếp tục tăng cường tuyên truyền, quảng bá di sản nghệ thuật xòe Thái với nhiều hình thức, đặc biệt trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội, qua các hội thi, hội diễn và tổ chức các hoạt động văn nghệ quần chúng tại cơ sở.

Trong chiến lược phát triển du lịch huyện chú trọng phát triển văn hóa- bản sắc dân tộc gắn với du lịch. Trong đó, múa xoè sẽ là “sản phẩm du lịch” thu hút khách tham quan trong và ngoài nước không những làm phong phú thêm đời sống văn hóa dân tộc Thái Thuận Châu mà còn góp phần mang lại nguồn thu nhập cho bà con thông qua dịch vụ du lịch cộng đồng… để điệu Xoè Thái mãi trường tồn và lan toả.

                       Bài ảnh:  Quỳnh Liên ( Trung tâm TT- VH Thuận Châu )