Những năm qua, huyện Bắc Yên đã vào cuộc, triển khai các hoạt động thông tin, giáo dục và truyền thông thay đổi hành vi được thực hiện với sự phối hợp đa ngành bằng nhiều hình thức. Hoạt động này được triển khai rộng rãi và đa dạng thông qua các phương tiện thông tin đại chúng hoặc truyền thông trực tiếp qua các buổi nói chuyện chuyên đề, qua hội thảo… hoặc thông qua nhóm tuyên truyền viên đồng đẳng đi triển khai các hoạt động can thiệp giảm hại; trong đó chú trọng truyền thông nhiều đến công tác điều trị ARV, điều trị Methadone, xét nghiệm HIV, thực hiện các mục tiêu 90*90*90 vào năm 2020 và hướng đến kết thúc AIDS vào năm 2030, lợi ích sử dụng Bảo hiểm Y tế cho người nhiễm HIV.  Chương trình can thiệp giảm hại lây nhiễm HIV và tư vấn xét nghiệm HIV đã nhận được sự ủng hộ của Thường trực Huyện ủy, HĐND và UBND huyện, UBND các xã, thị trấn và cộng đồng, duy trì và mở rộng triển khai chương trình can thiệp giảm hại lây nhiễm HIV trên địa bàn huyện: Triển khai tại 16 xã, thị trấn với độ bao phủ tuyến xã đạt 100%; Số người nguy cơ cao được tiếp cận và vận động, giới thiệu đến sử dụng dịch vụ xét nghiệm HIV hàng năm đạt trên 85% kế hoạch; Số người nguy cơ cao có kết quả HIV dương tính chiếm khoảng 0.3% và giới thiệu số người dương tính HIV tới các cơ sở điều trị HIV đạt trên 90% số phát hiện HIV mới. Số HIV phát hiện mới mỗi năm trung bình 17 người, những năm tiếp theo số lượng mới phát hiện có xu hướng giảm dần. Chương trình điều trị Methadone. Chương trình chăm sóc, điều trị bệnh nhân HIV/AIDS được duy trì tại phòng khám ngoại trú bệnh viện đa khoa huyện. Công tác tăng cường năng lực đã được chú trọng và quan tâm, thu hút nhiều dự án đầu tư hỗ trợ cho các hoạt động phòng chống HIV/AIDS trên địa bàn toàn huyện (Dự án Quỹ toàn cầu phòng chống HIV/AIDS giai đoạn 2013 - 2017 và 2018-2020; Dự án nâng cao năng lực phòng chông HIV khu vực tiểu vùng Mekong mở rộng giai đoạn 2013-2017; Dự án VAAC- US.CDC giai đoạn 2014 - 2018; Tổ chức HAIVN giai đoạn 2015-2019).

Tại huyện Bắc Yên, từ ca nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện ngày 01/01/2006, tính đến cuối năm 2020, số ca HIV phát hiện mới là 68 người, số người nhiễm HIV lũy tích trong toàn huyện là 217 người (trong đó còn sống là 124 người; số mất dấu, chuyển đi tỉnh khác 04 người; số người tử vong do AIDS là 89 người). Số người nhiễm HIV/AIDS đang được điều trị ARV là 112 người (trong đó có thẻ Bảo hiểm y tế: 112 người). Tỷ lệ phát hiện mắc mới HIV chủ yếu ở lứa tuổi 20-39. Hiện nay dịch HIV/AIDS không chỉ tập trung ở các khu vực thành thị, mà đã và đang có xu hướng lan rộng ra các khu vực giao thông đi lại khó khăn, trình độ dân trí còn thấp, gắn liền với tệ nạn buôn bán, sử dụng ma túy cao, đặc biệt là khu vực biên giới. Nguy cơ lây truyền HIV qua đường tình dục ngày càng chiếm tỷ lệ cao, trong đó tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM (Nam quan hệ tình dục đồng giới), đặc biệt nhóm tuổi trẻ là cảnh báo quan trọng về nguy cơ lây truyền HIV trong cộng đồng.

Theo báo cáo của các xã, thị trấn triển khai hoạt động phòng chống HIV/AIDS từ năm 2016 đến năm 2020, trên địa bàn huyện Bắc Yên đã in và phân phát trên 150.000 tài liệu truyền thông bao gồm tờ rơi, áp phích, pa nô và sách. Đây là nỗ lực rất lớn của hệ thống phòng chống HIV/AIDS nói riêng cũng như các ban, ngành, đoàn thể, các tổ chức chính trị xã hội trong toàn huyện nói chung. Công tác truyền thông góp phần không nhỏ vào việc thay đổi hành vi cho nhóm có nguy cơ cao lây nhiễm. Hàng năm, tổng số lượt người được truyền thông trực tiếp trên 25.000 lượt người. Chương trình Tư vấn xét nghiệm HIV triển khai tại 16 xã, thị trấn với nhiều mô hình khác nhau (lưu động, cố định). Kết quả từ năm 2016 - 2020, đã tư vấn xét nghiệm cho 7.128 lượt người, 68 người phát hiện dương tính và giới thiệu thành công 62 người dương tính HIV đến các cơ sở điều trị HIV/AIDS.

Kết quả thực hiện so với mục tiêu 90*90*90 tính đến ngày 31/12/2020: Mục tiêu 90% thứ nhất (90% người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV) 124/128 người đạt 96,8% so với kế hoạch năm 2020; Mục tiêu 90% thứ hai (90% người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV được điều trị ARV): 113/124 người đạt 91.1% so với kế hoạch năm 2020; Mục tiêu 90% thứ ba (90% người nhiễm HIV được điều trị ARV có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế): 76/80 người đạt 95% so với kế hoạch năm 2020.

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác phòng chống HIV/AIDS còn gặp phải một số khó khăn như:  Mạng lưới phòng, chống HIV/AIDS đã được củng cố, nhưng chưa đáp ứng yêu cầu phòng, chống HIV/AIDS hiện tại. Nhân lực phòng chống HIV/AIDS từ tuyến huyện đến cơ sở thiếu so với yêu cầu nhiệm vụ. Tuy đã được đào tạo và tập huấn, trải nghiệm trong công việc nhưng chưa được đào tạo chuẩn hóa về chuyên khoa HIV/AIDS. Bên cạnh đó việc thường xuyên luân chuyển cán bộ dẫn đến khó khăn trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Cán bộ tuyến huyện, xã, thị trấn kiêm nhiệm nhiều công việc. Công tác tuyên truyền về các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS, tuyên truyền về lợi ích điều trị ARV cho người nhiễm HIV, điều trị PrEP của các cấp chính quyền địa phương và cộng đồng chưa thường xuyên, chưa phủ rộng đến người dân các xã vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, mới chỉ tập trung ở những nơi đông dân cư, đường sá đi lại thuận lợi... Việc tiếp cận giới thiệu người nguy cơ cao đi xét nghiệm HIV và người nhiễm HIV đi điều trị ARV còn nhiều rào cản; sự kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV tại cộng đồng còn khá phổ biến; Kinh phí thiếu, đường sá đi lại khó khăn; một số đối tượng thường xuyên đi làm ăn xa, do nhận thức kém và chưa quan tâm đến vấn đề sức khỏe của bản thân. Bệnh nhân tham gia Bảo hiểm Y tế chưa đầy đủ, việc điều trị cho bệnh nhân không có Bảo hiểm Y tế gặp khó khăn do không thanh toán được các dịch vụ như: Các xét nghiệm, thuốc dự phòng nhiễm trùng cơ hội nên bệnh nhân bỏ điều trị. Bên cạnh đó việc thực hiện quy trình thanh quyết toán đồng chi trả dịch vụ cho người nhiễm HIV còn nhiều hạn chế. Chỉ tiêu điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone, Buprenorphine cao, chưa có báo cáo đánh giá được tỷ lệ sử dụng ma túy nhóm Opiat trong các nhóm nghiện ma túy.

Để góp phần thực hiện thành công Chiến lược Quốc gia phòng, chống HIV/AIDS đến năm 2020 và tầm nhìn 2030, Huyện Bắc Yên phấn đấu, 100% các xã được thông tin truyền thông về lợi ích của xét nghiệm phát hiện nhiễm HIV, lợi ích của điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) và điều trị HIV bằng thuốc ARV, lợi ích của bảo hiểm y tế đối với người nhiễm HIV; đặc biệt truyền thông cho nhóm tuổi 15 đến 24 để có hiểu biết đầy đủ về HIV/AIDS. 100% xã truyền thông không kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV. 90% người có hành vi nguy cơ cao được tiếp cận các dịch vụ can thiệp giảm hại lây nhiễm HIV tại cộng đồng;

Đổi mới, mở rộng, nâng cao chất lượng công tác thông tin, giáo dục, truyền thông về phòng, chống HIV/AIDS; Đa dạng hóa về nội dung, phương thức thực hiện thông tin, giáo dục, truyền thông bảo đảm tính thân thiện, có chất lượng, phù hợp với đặc điểm của từng nhóm đối tượng, văn hóa, ngôn ngữ ở các vùng miền khác nhau, trong đó chú trọng truyền thông cho người dễ bị lây nhiễm HIV, người trong độ tuổi sinh đẻ, học sinh, sinh viên, đồng bào vùng cao, vùng sâu, vùng xa. Nghiên cứu soạn thảo tài liệu đào tạo, truyền thông về phòng, chống HIV/AIDS phù hợp với đặc thù cơ sở (sử dụng nhiều thứ tiếng dân tộc).

Xây dựng đội ngũ cộng tác viên, tuyên truyền viên, giáo dục viên đồng đẳng có trình độ, am hiểu về các phong tục tập quán ở địa phương; xây dựng các chương trình tuyên truyền, phổ biến tác hại của HIV/AIDS và các biện pháp phòng tránh lây nhiễm HIV/AIDS nhằm khống chế lây nhiễm HIV/AIDS trong cộng đồng dân cư. Tăng cường giám sát hỗ trợ kỹ thuật các hoạt động phòng chống HIV/AIDS trên địa bàn toàn huyện.

Phạm Phượng (CTV)